Grudzień 1795 roku. Stoke-on-Trent. Zachodnia Anglia. W swojej manufakturze Josiah Spode I poprawia recepturę masy ceramicznej, która ma w następnych latach zdominować rynek wyrobów stołowych w Imperium Brytyjskim, "zmiatając" tradycyjną ceramikę i fajans ze stołów europejskiej arystokracji.
W ciągu 30 lat Josiah Spode, wykorzystując swoje niezwykłe wyczucie proporcji chemicznych, artystyczną kreatywność i doświadczenie ceramiczne, dokonał dwóch ważnych odkryć w światowej ceramice. W latach 80-tych XVIII wieku Spode osiągną perfekcyjną jakość wyrobów fajansowych, zdobionych charakterystycznymi niebieskimi wzorami nanoszonymi podszkliwnie z ręcznie grawerowanych miedzianych matryc. Ten wynalazek zapoczątkował ekspansję angielskiego fajansu w całej Europie.
Równoległe prace nad technologią Bone China - porcelany kostnej (z ang. Bone - kość; china - potoczna nazwa porcelany) doprowadziły do stworzenia produktu, który można śmiało nazwać arystokratą wśród wszystkich wyrobów ceramicznych.
Możliwości i zalety popiołu kostnego znane były już w średniowieczu, ale dopiero w połowie XVIII wieku poważnie zainteresowano się tym materiałem jako możliwym komponentem masy ceramicznej. Zastosowanie popiołu kostnego w recepturach dawało nowe możliwości technologiczne i tworzyło nowe właściwości użytkowe wyrobów. Niestety powstałe w ten sposób tzw "miękkie" masy porcelanowe z niewielką ilością popiołu kostnego nie były konkurencyjną alternatywą kamionki i fajansu.
Stworzona przez Josiah'a Spode Bone China to rodzaj ceramiki bazujący na masie porcelanowej "twardej" zwierającej obok naturalnych kaolinów i kwarcu około 45-55 % popiołu kostnego.
Syn wynalazcy Josiah Spode II wypromował nowy produkt jako tzw. " Stoke China" zmuszając konkurencyjne firmy do wdrożenia nowej technologii lub udoskonalenia wcześniej istniejących produktów.
Dynamiczny rozwój produkcji Bone China to również efekt zmian społecznych i kulturowych. Pod koniec XVIII wieku w zdobnictwie i wystroju wnętrz zaczął dominować neoklasycyzm. Do nowych trendów sztuki użytkowej nie pasowała tradycyjnie zdobiona biało-niebieska porcelana chińska. Zmusiło to Kompanię Wschodnioindyjską - monopolistę w zakresie importu towarów z Państwa Środka w tym okresie, do zaprzestania nierentownego importu porcelany w 1799 roku.
Doceniając walory użytkowe nowego produktu wielu przedsiębiorców angielskich wdrożyło nową technologię w koloniach brytyjskich i terytoriach zależnych, początkując tym samym ekspansję produktu na całym świecie.
Czym kierował się Josiah Spode tworząc i doskonaląc właściwości porcelany kostnej?
Próba wytworzenia z gliny i popiołu prawdziwego klejnotu była jego wieloletnią pasją i życiowym powołaniem. Na pewno nie myślał o sukcesie finansowym czy bogactwie, gdyż nie opatentował swojej receptury, pozwalając wprowadzić do sprzedaży podobne produkty innym wielkim w owym czasie i istniejącym do dziś producentom jak Worcester, Derby czy Minton.
Produkcja - szarlatańska sztuczka.
Proces produkcji porcelany kostnej jest zbliżony do produkcji tradycyjnej porcelany i rozpoczyna się od tworzenie nowych fasonów - kształtów przez modelarzy. Jest to proces bardzo żmudny i pracochłonny, wymagający znajomości technologii, proporcji kurczliwości masy po wypale i możliwości technicznych samej masy ceramicznej.
Wymodelowane przez modelarzy wzorcowe wyroby są przetwarzane i na bazie form modelowych odlewa się z gipsu formy robocze. Kształt form i sposób ich łączenia determinują ostateczny wygląd półfabrykatów surowych i w konsekwencji wyrobów gotowych. Produkcja rozpoczyna się od przygotowania masy ceramicznej zwierającej obok kaolinów i kwarcu znaczną ilość popiołu kostnego. Po zmieszaniu w odpowiednich proporcjach z wodą uzyskuje się masę lejną, niezbędną do produkcji wyrobów wgłębnych takich jak np. czajniki czy cukiernice oraz nieregularnych wyrobów płaskich - półmisków i salaterek. Część masy lejnej przechodzi przez system pras filtracyjnych i odpowietrzających.
|
Z powstałej w ten sposób masy plastycznej oraz wcześniej przygotowanych form roboczych produkuje się wyroby formowane mechanicznie - talerze i filiżanki itp. Produkcja filiżanek łączy w sobie oba elementy, gdyż z masy formierskiej powstaje korpus filiżanki, do którego dokleja się ręcznie odlane wcześniej uszko. Po zalaniu formy gipsowej masą lejną, gips wchłania wodę z masy a nadmiar masy jest wylewany i po kilku minutach półfabrykat wyciągany jest z formy. Po ok. 2 godzinach wstępnego suszenia, wyrób może być wykończony, dokleja się gałki, uchwyty i inne elementy. W następnym etapie wykańcza się cały przedmiot czyszcząc go, gładząc czy wyrównując nieregularne powierzchnie i krawędzie. Po wstępnym wypale biskwitowym, wszystkie wyroby są szkliwione i wypalane "na ostro". Po drugim wypale otrzymuje się pełnowartościowy wyrób biały, Wyroby białe dekoruje się różnorodnymi technikami zdobniczymi, w większości ręcznymi, zwiększając tym sam, często kilkakrotnie, ich wartość.
W produkcji porcelany kostnej zastosowano charakterystyczny sposób wypału, nadający wyrobom gotowym specyficzne walory użytkowe i estetyczne. Wypał biskwitowy odbywa się w temperaturze ok. 1200oC, a następnie po szkliwieniu wypala się "na ostro" w temperaturze 870-900 C. Takie parametry, dokładnie odwrotne niż w tradycyjnej porcelanie nadają wyrobom Bone China charakterystyczne cechy:
1. Możliwość wyprodukowania o wiele cieńszych wyrobów niż tradycyjne wyroby porcelanowe, przy jednoczesnym ograniczeniu statycznych tendencji do deformacji talerzy, filiżanek i wyrobów wgłębnych
2. Wyroby charakteryzują się wysoką transparencją - prześwitywalnością, o wiele wyższą niż tradycyjna porcelana.
3. Porcelana kostna ma wiele barw począwszy od śnieżnej bieli preferowanej przez japońskich producentów poprzez jasno kremowy odcień kości słoniowej aż do ciepłej, kremowej barwy kawy z mlekiem. Barwa wyrobu gotowego zależy od składu surowcowego i zawartości popiołu kostnego w recepturze masy oraz parametrów wypału i studzenia wyrobów.
4. Wyroby w trakcie wypału zmniejszają się, ale stopień kurczliwości wyrobów gotowych jest większy (20-22% w stosunku do półfabrykatów surowych) niż w tradycyjnej porcelanie(12-17 %).
5. Wypał "na ostro" w niższej temperaturze niż porcelana tradycyjna powoduje, że szkliwo mimo bardzo twardej struktury wyrobu, jest wyjątkowo miękkie i może w trakcie użytkowania zostać porysowane.
6. Generalnie w odróżnieniu do innych rodzajów ceramiki jak kamionka, fajans, majolika czy vitrochina, porcelana kostna nie ma struktury porowatej i nie absorbuje wilgoci, przez co może być używana w kuchenkach mikrofalowych i myta w zmywarkach automatycznych bez żadnych graniczeń
7. Myroby porcelany kostnej o określonej wadze są bardziej odporne na ubicia czy mechaniczne defekty niż tradycyjne wyroby ceramiczne.
8. Również zdobienia ze złotem lub platyną są bardziej wytrzymałe, gdyż miękka struktura szkliwa w porcelanie kostnej pozwala na bardziej trwały wypał tego rodzaju dekoracji.
|
